Có thể thấy, việc trợ giúp pháp lý là một chính sách nhân văn của Đảng và Nhà nước dành cho những người không có khả năng sử dụng dịch vụ pháp lý có thu phí, theo đó người nghèo, người yếu thế trong xã hội được sử dụng dịch vụ pháp lý miễn phí khi có vướng mắc, tranh chấp pháp luật.
Trong quá trình hoạt động của Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) thường xuyên phối hợp Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật&Kinh tế hội nhập (IRLIE); Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam luôn xem công tác trợ giúp pháp lý góp phần giúp người dân giảm nghèo về pháp luật, do đó, Luật Trợ giúp pháp lý được Quốc hội thông qua năm 2006 và Luật Trợ giúp pháp lý được Quốc hội thông qua năm 2017 đều xác định người nghèo là nhóm đối tượng ưu tiên đầu tiên trong các nhóm đối tượng được trợ giúp pháp lý…
Cụ thể, vào sáng ngày 216/10/2025, tại số 412, đường Huỳnh Tấn Phát, phường Tân Thuận, TP.HCM. Viện IMRIC phối hợp Viện IRLIE giao Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn (TTTVPLMS) tổ chức buổi tham vấn, phổ biến giáo dục pháp luật miễn phí bằng hình thức trực tiếp và trực tuyến. Đồng thời, truyền tải nội dung trên các trang tin điện tử, mạng xã hội, tạp chí in như: www.huongnghiepthitruong.vn (Viện IMRIC); www.chinhsachphapluat.vn (Viện IRLIE); www.tuvanphapluatvietnam.vn (Trung tâm TVPLMS); www.thamvanphapluat.vn (Trung tâm TTLCC); www.nghiencuupldautu.vn và www.phattrienspcongnghe.vn (Hiệp hội Nghiên cứu, Tư vấn về Chính sách, pháp luật cho hoạt động đầu tư tại Việt Nam “AVRCIPL”); www.bestlife.net.vn; www.doanhnghiepnongnghiep.vn (liên kết Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam); www.vanhoacongdong.vn (Hiệp hội Phát triển Văn hoá cộng đồng Việt Nam)…
Như vậy, với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các Bộ, ngành, địa phương, Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn về công tác trợ giúp pháp lý cho người nghèo, người yếu thế được triển khai đồng bộ, thống nhất trên toàn quốc và được thực hiện thường xuyên, trong đó chú trọng các hoạt động hỗ trợ trực tiếp cho người nghèo, người yếu thế như: thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý; truyền thông về trợ giúp pháp lý ở cơ sở; nâng cao năng lực đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý, đội ngũ người tham gia trợ giúp pháp lý…
Cùng với đó, các hoạt động trợ giúp pháp lý được Viện IMRIC; Viện IRLIE; Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn tuyên truyền về các vụ việc trợ giúp pháp lý, với mong muốn ngày càng được nâng cao, nhiều vụ việc thành công, hiệu quả như người được trợ giúp pháp lý được tuyên không có tội hoặc được tuyên mức án nhẹ hơn hoặc chuyển tội danh hay thay đổi khung hình phạt thấp hơn so với mức đề nghị trong cáo trạng của Viện kiểm sát nhân dân…Đặc biệt, trongsuốt thời gian qua trợ giúp pháp lý đã thể hiện rất tốt vai trò của mình trong việc đảm bảo việc xét xử vụ việc khách quan, đúng người, đúng tội, tránh được oan sai cho người dân cũng như đã thực hiện thành công chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước dành cho người nghèo, các đối tượng yếu thế trong xã hội. Trợ giúp pháp lý đã giúp người dân sử dụng pháp luật khi có tranh chấp, vướng mắc, giúp người dân “giảm nghèo về pháp luật”, đảm bảo trật tự an toàn xã hội, người dân yên tâm lao động để giảm nghèo về kinh tế…
Tại buổi tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật miễn phí lần này, các luật gia, luật sư, tư vấn viên, cộng tác viên tư vấn pháp luật của Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn (TTTVPLMS) đã tham vấn về hai trường hợp cụ thể như sau:
Tình huống thứ nhất: Có được xây mộ trên đất trồng lúa hay không?
Thành viên CLB DN IMRIC – IRLIE nêu câu hỏi: Pháp luật hiện hành quy định về vấn đề xây dựng khu mộ trên đất trồng lúa mà không xin phép thì chế tài xử lý như thế nào?
Căn cứ vào khoản 1 Điều 3 Nghị định 112/2024/NĐ-CP, đất trồng lúa là đất trồng từ một vụ lúa trở lên hoặc trồng lúa kết hợp với các mục đích sử dụng đất khác được pháp luật cho phép nhưng trồng lúa là chính, đất trồng lúa bao gồm đất chuyên trồng lúa và đất trồng lúa còn lại.
Tại điểm a khoản 2 Điều 9 Luật Đất đai 2024 quy định đất trồng lúa thuộc nhóm đất nông nghiệp. Trong khi đó, tại điểm h khoản 3 Điều 9 Luật Đất đai 2024 thì đất nghĩa trang thuộc nhóm đất phi nông nghiệp.
Căn cứ vào khoản 1 Điều 5 Luật Đất đai 2024, đất phải được sử dụng đúng mục đích đã được xác định. Đồng thời, tại khoản 3 Điều 182 Luật Đất đai 2024 quy định về một trong những nghĩa vụ của người sử dụng đất trồng lúa như sau: Người sử dụng đất trồng lúa có trách nhiệm cải tạo, làm tăng độ phì của đất; không được chuyển sang sử dụng vào mục đích khác nếu không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép.
Như vậy, có nghĩa là đất trồng lúa chỉ được sử dụng để trồng lúa hoặc trồng lúa kết hợp với các mục đích sử dụng đất khác được pháp luật cho phép, không được phép sử dụng để xây dựng các công trình phi nông nghiệp, bao gồm cả việc xây mộ.
Để có thể xây mộ trên đất trồng lúa, người sử dụng đất bắt buộc phải chuyển mục đích sử dụng đất từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp. Tại điểm b khoản 1 Điều 121 Luật Đất đai 2024, việc chuyển đổi này phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép.
Tại Điều 3 Nghị định 23/2016/NĐ-CP: Tất cả các nghĩa trang, cơ sở hỏa táng phải được quy hoạch. Việc quy hoạch, đầu tư xây dựng nghĩa trang, cơ sở hỏa táng tuân thủ pháp luật về quy hoạch, xây dựng, bảo vệ môi trường.
Khuyến khích đầu tư xây dựng nghĩa trang, cơ sở hỏa táng phục vụ cho nhiều địa phương, sử dụng hình thức táng mới văn minh, hiện đại nhằm tiết kiệm tối đa đất, kinh phí xây dựng và bảo đảm yêu cầu môi trường và cảnh quan xung quanh.
Việc quản lý đất nghĩa trang, cơ sở hỏa táng phải tuân thủ theo pháp luật về đất đai, tiết kiệm và hiệu quả; bảo đảm an toàn, an ninh và vệ sinh môi trường. Việc táng được thực hiện trong các nghĩa trang, trường hợp táng trong các khuôn viên nhà thờ, nhà chùa, thánh thất tôn giáo phải bảo đảm vệ sinh môi trường và được sự chấp thuận của UBND các cấp theo phân cấp của UBND cấp tỉnh…
Tham chiếu với các quy định nêu trên, khi muốn sử dụng đất trồng lúa làm nghĩa trang thì người dân phải thực hiện thủ tục xin phép chuyển mục đích sử dụng đất theo quy định của pháp luật và việc có cho phép chuyển mục đích sử dụng đất hay không còn phụ thuộc vào quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất hàng năm của địa phương đã được phê duyệt. Cùng với đó, việc xây dựng nghĩa trang, nghĩa địa phải phù hợp với quy hoạch, bảo đảm các điều kiện về xây dựng và môi trường nữa.
Do đó, nếu xây mộ trên đất trồng lúa mà không chuyển mục đích sử dụng đất, không phù hợp với quy hoạch sử dụng đất đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt có thể được xem là hành vi vi phạm pháp luật và tùy theo mức độ có thể sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính.
Tình huống thứ hai: Chuyển nhượng đất chưa có sổ đỏ cả người bán và mua đều có thể bị phạt nặng
Căn cứ vào Khoản 1, Điều 45 Luật Đất đai năm 2024, người sử dụng đất chỉ được phép thực hiện các quyền như chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, thừa kế, tặng cho, thế chấp hoặc góp vốn bằng quyền sử dụng đất khi đáp ứng đủ các điều kiện luật định.
Điển hình, thửa đất phải đã được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (hoặc các loại giấy chứng nhận khác có giá trị tương đương), không có tranh chấp, không bị kê biên để bảo đảm thi hành án, còn trong thời hạn sử dụng đất và không bị áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo quy định của pháp luật.
Một số trường hợp ngoại lệ được phép chuyển nhượng mà chưa cần có giấy chứng nhận bao gồm: thừa kế quyền sử dụng đất; chuyển đổi đất nông nghiệp khi dồn điền, đổi thửa; tặng cho quyền sử dụng đất cho Nhà nước, cộng đồng dân cư; và các trường hợp quy định tại khoản 7 Điều 124, điểm a khoản 4 Điều 127 của Luật Đất đai 2024.
Trong trường hợp người sử dụng đất chuyển nhượng khi chưa có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hành vi này được xem là vi phạm pháp luật và sẽ bị xử lý theo Nghị định 123/2024/NĐ-CP của Chính phủ.
Tại điểm c khoản 3 Điều 17 của Nghị định này quy định, hành vi chuyển nhượng hoặc góp vốn bằng quyền sử dụng đất khi chưa đủ điều kiện theo luật sẽ bị phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 50 triệu đồng.
Bên cạnh xử phạt hành chính, người vi phạm còn phải khắc phục hậu quả, bao gồm: Buộc bên nhận chuyển nhượng trả lại đất cho bên chuyển nhượng (trừ các trường hợp đặc biệt); Buộc đăng ký đất đai nếu thửa đất đủ điều kiện cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; Buộc đăng ký đất đai trong trường hợp không thể trả lại đất do bên chuyển nhượng đã chết, giải thể, phá sản hoặc không xác định được nơi cư trú, được UBND cấp xã xác nhận.
CTV TVPL Trần Ngọc Danh – Trung tâm tư vấn pháp luật Minh Sơn
