Trong quá trình hoạt động, ngoài công tác chuyên môn, Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập (IRLIE) phối hợp Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC); Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam luôn xác định công tác phổ biến, giáo dục pháp luật là một trong những nhiệm vụ trọng tâm cần tập thực hiện, nhằm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục phát luật, phát huy vai trò, hiệu quả quản lý nhà nước, quản lý xã hội bằng pháp luật. Qua đó, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) ngày càng đi vào chiều sâu, trọng tâm, thống nhất, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Cụ thể, vào sáng ngày 01/08/2025, tại số 412, đường Huỳnh Tấn Phát, phường Tân Thuận, Thành phố Hồ Chí Minh, Viện IMRIC; Viện IRLIE và TC DN&TTVN tổ chức buổi PBGDPL cho độc giả, các doanh nghiệp thành viên Câu lạc bộ Báo chí Truyền thông&Chính sách pháp luật (Viện IRLIE) và Câu lạc bộ Doanh nhân IMRIC – IRLIE (Viện IMRIC) bằng hình thức trực tuyến và trực tiếp…
Với đội ngũ luật gia, luật sư, các báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật là lực lượng nòng cốt đi đầu, đưa các chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước đến với mọi tầng lớp Nhân dân, nên đội ngũ này thường xuyên được rà soát, củng cố, kiện toàn và hoạt động phát huy hiệu quả. Theo đó, các luật gia, luật sư, các báo cáo viên pháp luật công tác ở nhiều ngành, lĩnh vực khác nhau, có trình độ từ cử nhân trở lên, nhiều người trong số đó là thạc sỹ, tiến sỹ, chuyên gia có kinh nghiệm lâu năm trong lĩnh vực pháp luật; báo cáo viên pháp luật thường xuyên được bồi dưỡng kiến thức pháp luật, kỹ năng phổ biến pháp luật, kỹ năng biên soạn tài liệu, kỹ năng nói chuyện trước công chúng…nhờ đó hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật được thực hiện bài bản, khoa học, hiệu quả hơn.
Đồng thời, việc xây dựng, nhân rộng các mô hình điểm, có hiệu quả về PBGDPL được các cơ quan, đơn vị, địa phương quan tâm nghiên cứu thực hiện, lựa chọn những cách làm hay, sáng tạo, hiệu quả trong công tác PBGDPL để thực hiện nhân rộng thực hiện, tổ chức biên tập và đăng tải chương trình sách nói pháp luật trên các trang mạng xã hội, trang tin điện tử trực thuộc như: www.bestlife.net.vn; www.huongnghiepthitruong.vn; www.chinhsachphapluat.vn; www.thamvanphapluat.vn; www.tuvanphapluatvietnam.vn; www.doanhnghiepnongnghiep.vn; www.nghiencuupldautu.vn; www.phattrienspcongnghe.vn và trên hai đặc san, Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam (in), góp phần tuyên truyền đến với các cơ quan, tổ chức, cá nhân, trong đó có các Trường đặc biệt dành cho những người yếu thế;…
Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đã được các cơ quan, đơn vị, địa phương quan tâm, tập trung đẩy mạnh thực hiện có hiệu quả, phát huy được vai trò, tầm quan trọng của công nghệ thông tin vào công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong tình hình mới. Cạnh đó, góp phần triển khai nhanh chóng, chính xác, kịp thời các chủ trương, chính sách hỗ trợ của Đảng và pháp luật Nhà nước đến toàn thể Nhân dân và doanh nghiệp.
Xin trích lược hai tình huống được các luật gia, luật sư, các tư vấn viên pháp luật của Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật&Kinh tế hội nhập (IRLIE) trực tiếp thực hiện như sau:
Tình huống 1: Phát sinh nợ xấu, sau khi trả nợ đầy đủ vẫn bị từ chối cho vay có hợp lý không?
Thành viên CLB DN IMRIC – IRLIE nêu băn khoăn: Tôi từng vay 5 triệu đồng của một công ty tài chính và đi công tác nên quên không trả nợ đúng hạn. Khoản vay này sau đó bị công ty xếp vào nợ nhóm 3. Sau đó, tôi đã tất toán khoản nợ, thế nhưng khi tôi muốn vay để mua nhà tại 1 ngân hàng thì ngân hàng vẫn từ chối. Anh thắc mắc việc ngân hàng từ chối như vậy có phù hợp quy định?
Theo Thông tư 31/2024/TT-NHNN ngày 30/6/2024 của Thống đốc NHNN quy định về phân loại tài sản có trong hoạt động của ngân hàng thương mại, tổ chức tín dụng phi ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài (Thông tư 31) quy định: “5. Nợ xấu (NPL) là nợ xấu đang hạch toán trong bảng cân đối kế toán (nợ xấu nội bảng), gồm nợ thuộc các nhóm 3, 4 và 5.”
Tại Khoản 2 Điều 11 Thông tư số 15/2023/TT-NHNN ngày 05/12/2023 của Thống đốc NHNN quy định về hoạt động thông tin tín dụng của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quy định: “2. Thông tin tín dụng được lưu giữ tại CIC trong thời gian tối thiểu 05 năm kể từ ngày phát sinh.”.
Tại Khoản 1 Điều 17 Thông tư 39/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016 của Thống đốc NHNN quy định về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đối với khách hàng (đã được sửa đổi, bổ sung) (Thông tư 39) quy định về thẩm định và quyết định cho vay: “1. Tổ chức tín dụng thẩm định khả năng đáp ứng các điều kiện vay vốn của khách hàng theo quy định tại Điều 7 Thông tư này để xem xét quyết định cho vay. Trong quá trình thẩm định, tổ chức tín dụng được sử dụng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ, kết hợp với các thông tin tại Trung tâm Thông tin tín dụng quốc gia Việt Nam, các kênh thông tin khác.”
Do đó, khoản nợ của quý doanh nhân đã bị đưa vào nợ nhóm 3 tức là nợ xấu theo quy định tại Thông tư 31. Đồng thời, tại quy định tại Thông tư 39, lịch sử tín dụng của khách hàng tại Trung tâm Thông tin tín dụng Quốc gia Việt Nam (CIC) là một trong các yếu tố để TCTD xem xét, quyết định cho khách hàng vay. Vậy nên, trường hợp khách hàng phát sinh nợ xấu dù đã trả nợ đầy đủ vẫn có thể bị TCTD từ chối cho vay.
Trường hợp 2: Ngân hàng sẽ hưởng lợi khi quyền thu giữ tài sản đảm bảo về tay?
Có thể thấy, với việc khôi phục quyền thu giữ tài sản đảm bảo (TSĐB) cho các ngân hàng sẽ giúp thu hồi nợ xấu nhanh hơn, cải thiện chất lượng tài sản cũng như khả năng sinh lời của các ngân hàng. Tuy nhiên, các ngân hàng khẳng định không coi quyền thu giữ tài sản là ‘cây gậy thần’ và thận trọng trong quá trình triển khai.
Theo đó, nhiều ngân hàng đã bắt tay xây dựng quy trình nội bộ để tăng tốc xử lý nợ xấu ngay sau khi Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) có hiệu lực (ngày 15/10/2025) và Chính phủ ban hành Nghị định hướng dẫn.
Qua tham chiếu điểm mới trong Luật sửa đổi Luật các TCTD lần này đã luật hóa 3 nhóm chính sách tại Nghị quyết 42/2017/QH14: Các tổ chức tín dụng (TCTD) được quyền thu giữ TSĐB trong trường hợp có thỏa thuận đồng ý giữa khách vay và TCTD; tài sản của bên phải thi hành án đang được sử dụng làm TSĐB cho khoản nợ xấu chỉ bị kê biên trong trường hợp thi hành bản án, quyết định về cấp dưỡng, bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khỏe hoặc được sự đồng ý của các TCTD.
Cùng với đó, đối với TSĐB là vật chứng trong vụ án hình sự, sau khi hoàn tất thủ tục xác nhận chứng cứ và xét thấy không ảnh hưởng đến việc xử lý và thi hành án thì cơ quan tiến hành tố tụng hoàn trả vật chứng này cho các TCTD.
Ngoài ra, nợ xấu toàn hệ thống ngân hàng hiện đã vượt 1 triệu tỷ đồng, tương đương khoảng 10% GDP. Lượng lớn vốn nằm “chết” trong nền kinh tế đang khiến chi phí vốn của các ngân hàng trở nên đắt đỏ hơn, cản trở mục tiêu giảm lãi suất, cũng như hạn chế khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp. Với việc luật hóa quyền thu giữ TSĐB, khối nợ triệu tỷ đồng này sẽ được xử lý nhanh hơn trong thời gian tới.
Chia sẻ với Viện IRLIE, NHNN cho biết, việc luật hóa quyền thu giữ TSĐB sẽ giúp quyền lợi của ngân hàng được đảm bảo, từ đó khuyến khích ngân hàng có thêm động lực để cho vay, hạ lãi suất cho vay do giảm chi phí khi phải xử lý nợ, xử lý TSĐB. Khi đó, doanh nghiệp và người dân có điều kiện tiếp cận, huy động vốn với lãi suất hợp lý nhằm phát triển sản xuất, kinh doanh, góp phần tăng thu cho ngân sách nhà nước.
Theo tìm hiểu của chúng tôi, lãnh đạo một ngân hàng thương mại cổ phần cho biết, các ngân hàng “mong ngóng từng ngày” đợi Luật được thông qua và hiện nay đang khẩn trương xây dựng quy trình nội bộ về trình tự, thủ tục thu giữ TSĐB, cũng như lên danh mục những khoản nợ ưu tiên xử lý.
Với việc khôi phục quyền thu giữ TSĐB cho các ngân hàng sẽ giúp thu hồi nợ xấu nhanh hơn, cải thiện chất lượng tài sản cũng như khả năng sinh lời của các ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng bán lẻ và ít cho vay dự án phân khúc đầu cơ. Trong nửa đầu năm 2024, một nửa số nợ xấu được các ngân hàng xử lý thông qua hoạt động trích lập dự phòng và xóa nợ, trung bình chiếm khoảng 30-40% tổng vốn chủ sở hữu. Mặt khác, thị trường bất động sản trầm lắng khiến thu nhập từ xử lý nợ trên tổng nợ xấu xử lý bằng dự phòng rủi ro (write-off) giảm từ mức 40% của giai đoạn 2021- 2022 xuống 27% của năm 2024.
Điển hình, như VPBank, dưới 30% hồ sơ được tòa án tiếp nhận và giải quyết. Thủ tục tố tụng cũng có thể kéo dài từ 5-7 năm. Trong giai đoán (từ 2022 đến 2025), tỷ lệ nợ có vấn đề ở các ngân hàng nhưACB, HDBank, OCB, VIB, VPBank và MB trung bình tăng từ mức 1,6% lên 2,2% đến từ các khoản cho vay mua nhà thế chấp và cho vay hộ kinh doanh. Trong khi việc thanh lý bất động sản nhà ở được hỗ trợ bởi nhu cầu mạnh mẽ, thì các ngân hàng lại gặp nhiều thách thức với tài sản bảo đảm liên quan đến các dự án bất động sản phân khúc nghỉ dưỡng/đầu cơ do tình trạng dư cung và tâm lý thị trường thận trọng.
Theo tìm hiểu của Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) và Tạp chí DN&TTVN, trong quan hệ tín dụng thì người đi vay luôn là bên yếu thế bởi lẽ giá trị tài sản khi đưa vào thế chấp tại ngân hàng luôn được định giá rất thấp, chỉ bằng khoảng 60-70% giá trị tài sản thực theo giá thị trường và ngân hàng chỉ cho vay 60-70% giá trị định giá, nghĩa là giá trị khoản vay chỉ còn lại 36-42% giá trị tài sản.
Thế nhưng, người đi vay không được thỏa thuận các điều khoản trong hợp đồng mà bắt buộc phải ký kết vào hợp đồng vay, hợp đồng thế chấp theo mẫu của ngân hàng. Để được phê duyệt khoản vay, doanh nghiệp phải chấp nhận tất cả các yêu cầu của ngân hàng, vô hình chung là doanh nghiệp đã phải chấp nhận từ bỏ một số quyền lợi chính đáng mà đáng lý ra được pháp luật bảo vệ. Do đó, việc luật hóa Nghị quyết 42 đang làm gia tăng thêm sức mạnh cho ngân hàng trong việc thu giữ tài sản.
Mặt khác, cần phải bổ sung thêm các điều kiện khác để đảm bảo cho cả lợi ích của bên yếu thế, như cho phép ngân hàng có quyền thu giữ tài sản bảo đảm khi có quyết định của tòa án hoặc là ý kiến của cơ quan có thẩm quyền xử lý về tranh chấp. Đề xuất hai bên đổi thỏa thuận về việc thu giữ TSĐB chỉ được xác lập khi đã phát sinh nợ xấu thay cho thời điểm hai bên ký hợp đồng thế chấp…
Với việc thu hồi nợ xấu sẽ được ngân hàng thực hiện chặt chẽ, thận trọng, vì chỉ một sai sót cũng có thể gây hậu quả nghiêm trọng. Ngân hàng trước hết sẽ dùng mọi biện pháp hỗ trợ khách hàng trả nợ đúng hạn, thu giữ TSĐB là biện pháp sau cùng. Ngân hàng không coi quyền thu giữ TSĐB là “cây gậy thần”, chỉ xem đây là liệu pháp tâm lý, là công cụ pháp lý tránh khách hàng bội tín, giúp khách hàng có ý thức trả nợ hơn. Không có chuyện TCTD lạm dụng quy định này, vì Luật đã quy định rất chặt chẽ.
Song song đó, mỗi tổ chức tín dụng đều phải có những quy định nội bộ để hướng dẫn rất chặt chẽ, công khai, minh bạch; thỏa thuận trong các điều khoản của hợp đồng phải thỏa mãn tất cả các điều kiện này thì tổ chức tín dụng mới có thể kích hoạt quyền thu giữ tài sản đảm bảo, không thể có chuyện lạm quyền.
Tin rằng, quyền thu giữ TSĐB được luật hóa là công cụ xử lý nợ quan trọng bậc nhất của các ngân hàng hiện nay. Tuy nhiên, tác động lớn nhất mà Luật mang lại là hiệu ứng tâm lý của người vay. Khi người vay biết dù có cố tình không bàn giao tài sản, ngân hàng vẫn có thể tiến hành thu giữ theo luật, thì ý thức trả nợ sẽ cao hơn.
ThS.LS. Đặng Thanh Sâm – Phó viện trưởng Viện IRLIE
