Trong xã hội, khi nhắc đến văn nghệ sĩ, người ta thường nghĩ đến những cá nhân tài hoa, sáng tạo và cống hiến hết mình vì nghệ thuật, “nỗi tiếng”. Tuy nhiên, một thực tế đáng buồn là đa số họ lại sống trong hoàn cảnh khó khăn về kinh tế. Đây không chỉ là vấn đề cá biệt ở Việt Nam mà còn xảy ra ở nhiều nơi trên thế giới. Nguyên nhân của hiện tượng này bắt nguồn từ chính đặc thù công việc và quan niệm sống của văn nghệ sĩ.
NSNA Hoàng An áo vàng chụp ảnh lưu niệm cùng các lãnh đạo quản lý ngành Văn hoá
Toàn tâm toàn trí cho sáng tạo nghệ thuật
Đặc điểm nhất ở văn nghệ sĩ là họ luôn đặt mục tiêu sáng tạo lên hàng đầu. Đối với họ, tác phẩm chính là giá trị cao nhất, là “đứa con tinh thần” mà họ dành cả tâm huyết để hoàn thành. Chính điều này khiến họ không đặt nặng vấn đề kinh tế hay tìm cách “thương mại hóa” sản phẩm của mình.
Nhiều văn nghệ sĩ dành hàng tháng, thậm chí hàng năm trời để hoàn thiện một tác phẩm mà không quan tâm đến việc liệu nó có mang lại lợi nhuận hay không. Với họ, sự thành công không chỉ nằm ở tiền bạc mà ở sự công nhận về giá trị nghệ thuật. Điều này, vô tình khiến họ khó đảm bảo được nguồn thu nhập ổn định.
Sự hy sinh cho đam mê sáng tác
Đam mê nghệ thuật không chỉ là động lực mà đôi khi còn là “gánh nặng” đối với văn nghệ sĩ. Nhiều người chấp nhận hy sinh đời sống cá nhân, thậm chí cả gia đình, để theo đuổi những dự án sáng tạo của mình. Có những trường hợp nghệ sĩ phải bán đi tài sản cá nhân hoặc vay mượn tiền bạc để có đủ kinh phí thực hiện một dự án sáng tác.
Chẳng hạn, trong lĩnh vực Nhiếp ảnh, nhiều nghệ sĩ bỏ tiền túi để mua máy móc thiết bị sáng tác mà không chắc chắn rằng bức ảnh của họ sẽ được bán. Tương tự, các nhạc sĩ, nhà văn cũng phải bỏ thời gian dài viết lách mà không biết liệu tác phẩm có được đón nhận hay không. Từ đó, tạo nên sự bất ổn về tài chính trong cuộc sống của họ.
Thiếu kỹ năng và cơ hội kiếm tiền
Một trong những lý do khiến nhiều văn nghệ sĩ nghèo là do họ thiếu kỹ năng quản lý tài chính hoặc ít quan tâm đến việc kiếm tiền từ các tác phẩm của mình. Họ thường tập trung hoàn toàn vào sáng tạo, không chú trọng đến việc quảng bá hay bán tác phẩm. Trong khi đó, các hội nghệ thuật hay các nhà xuất bản, tòa soạn lại không phải lúc nào cũng đảm bảo tiền nhuận cho họ.
Sự phân hóa trong giới nghệ thuật
Không phải tất cả văn nghệ sĩ đều nghèo, nhưng sự phân hóa giữa những người “thành danh” và những người “lay lắt” là rất rõ ràng. Những người nổi tiếng, có tên tuổi thường được các tổ chức hoặc nhà bảo trợ , chính quyền mời hợp tác, từ đó có thu nhập ổn định hơn. Ngược lại, những người mới bắt đầu hoặc không đủ may mắn để nổi bật trong giới nghệ thuật thường phải tự lo liệu tất cả.
Thực tế này dẫn đến một nghịch lý: những người chưa tài năng thực thụ không được công nhận có cuộc sống chật vật, trong khi một số nghệ sĩ nổi tiếng có thể có đời sống tốt hơn nhờ sự quan tâm của công chúng và thị trường.
Tôi có một người bạn làm lãnh đạo cấp cao từng nhận xét rằng: “Văn nghệ sĩ thường chỉ có tiền khi xã hội thực sự quan tâm đến họ. Nếu không có sự hỗ trợ từ chính quyền hay các tổ chức, rất khó để họ duy trì đam mê sáng tạo suốt cuộc đời.”
Hệ quả của đời sống khó khăn
Hệ quả của việc nghèo khó không chỉ dừng lại ở vấn đề kinh tế mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống cá nhân và gia đình của văn nghệ sĩ. Có những người chấp nhận đánh đổi hạnh phúc gia đình để theo đuổi nghệ thuật, dẫn đến cảnh gia đình ly tán, con cái mất học.
Nghèo khó là một thực tế mà nhiều văn nghệ sĩ phải đối mặt. Để cải thiện đời sống văn nghệ sĩ, cần có sự chung tay từ cả chính quyền, các tổ chức xã hội, và thị trường nghệ thuật. Đồng thời, bản thân văn nghệ sĩ cũng cần học cách cân bằng giữa sáng tạo và việc phát triển kinh tế, để vừa đảm bảo đam mê nghệ thuật, vừa có một cuộc sống ổn định hơn.
Nghệ thuật, suy cho cùng, không chỉ là giá trị tinh thần mà còn là nền tảng văn hóa của xã hội.
NSNA – NB Hoàng An – Tạp chí Nhiếp ảnh và Đời sống
