Ngay sau ồn ào quảng cáo sai sự thật, khiến những người nổi tiếng bị xử phạt, bên cạnh đó còn vướng vòng lao lý…Có thể thấy, vụ kẹo rau củ chỉ là giọt nước làm tràn ly của một trào lưu lệch chuẩn…
Cụ thể, vào ngày 04/04/2025 mới đây, Cơ quan Cảnh sát điều tra (Bộ Công an) đã thực hiện Lệnh bắt tạm giam và khám xét chỗ ở của Quang Linh Vlogs (thành viên HĐQT Công ty CP Tập đoàn Chị em Rọt), Hằng Du Mục (Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Chị em Rọt) cùng 3 cá nhân khác để điều tra về các tội Sản xuất hàng giả là thực phẩm và Lừa dối khách hàng, theo Điều 193 và 198 Bộ luật Hình sự.
Ba bị can còn lại gồm Nguyễn Phong (Chủ tịch HĐQT Công ty CP Asia Life), Lê Tuấn Linh (Giám đốc, đại diện pháp luật Công ty CP Tập đoàn Chị em rọt) và Lê Thành Công (thành viên HĐQT Công ty CP Tập đoàn Chị em Rọt).
Qua theo dõi các cơ quan truyền thông, thông tin từ Thiếu tướng Nguyễn Quốc Toản, Chánh Văn phòng Bộ Công an, hàng loạt nhân vật cấp cao của hai công ty bị khởi tố, bắt tạm giam, bao gồm: Nguyễn Phong – Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Asia Life; Lê Tuấn Linh, Lê Thành Công, Nguyễn Thị Thái Hằng (Hằng Du Mục), Phạm Quang Linh (Quang Linh Vlogs) – đều là những nhân sự chủ chốt của Công ty cổ phần Tập đoàn Chị em rọt.
Các bị can bị điều tra về hành vi “Sản xuất hàng giả là thực phẩm” và “Lừa dối khách hàng”. Vụ án bắt đầu từ một video đơn giản được đăng tải vào ngày 4/3, khi một người tiêu dùng mang sản phẩm “kẹo rau củ” từng được quảng bá bởi Hoa hậu Thùy Tiên, kết hợp cùng công ty của Quang Linh và Hằng Du Mục, đi kiểm nghiệm tại Viện Đo lường chất lượng quốc gia.
Kết quả khiến dư luận phẫn nộ: 30 viên kẹo chỉ chứa 0,51 gram chất xơ – gần như không có giá trị dinh dưỡng thực sự. Tiếp nối là chuỗi động thái quyết liệt từ cơ quan chức năng. Vào ngày 24/03/2025 trước đó, Thanh tra Sở An toàn thực phẩm TP.HCM đã công bố quyết định xử phạt Công ty cổ phần Tập đoàn Chị em rọt 125 triệu đồng với hai vi phạm nghiêm trọng liên quan đến nhãn mác và chất lượng sản phẩm không đúng như công bố. Không dừng lại ở xử phạt hành chính, Bộ Công an vào cuộc, mở rộng điều tra.
Dưới góc nhìn chuyên gia truyền thông, hiện nhiều người trẻ nhanh chóng nổi tiếng trên mạng xã hội nhờ vào các nội dung giải trí, thiện nguyện hay sáng tạo. Tuy nhiên, sự nổi tiếng ấy không đồng nghĩa với việc họ hiểu biết đầy đủ về pháp luật, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại. Ham làm giàu nhanh, kết hợp với thiếu kiến thức và tư vấn pháp lý, dễ dẫn đến những hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng…
Như vậy, nếu một viên kẹo có thể vô hại, bởi nó chỉ là thực phẩm không ngon miệng. Tuy nhiên, khi được thổi phồng trên không gian mạng xã hội về giá trị dinh dưỡng, khoác lên lớp vỏ mỹ miều “hỗ trợ sức khỏe”, “giúp đẹp dáng, sáng da”, “chiết xuất 100% từ rau củ sạch”, thì nó đã trở thành cái bẫy ngọt ngào lừa dối người tiêu dùng. Và khi sự thật bị phơi bày, không những khiến doanh nghiệp lao đao, mà những người nổi tiếng từng ca tụng, đứng tên, thậm chí đứng sau những chiến dịch quảng cáo sai lệch ấy cũng phải đối mặt với cái giá rất đắt – từ mất mát hình ảnh và uy tín cá nhân cho đến một vụ án hình sự. Qua đó, đánh dấu bước ngoặt quan trọng: Đây là lần đầu tiên những gương mặt nổi tiếng trên mạng xã hội không còn chỉ bị “bóc phốt” bởi cộng đồng mạng, mà đã chính thức vướng vòng lao lý vì tiếp tay cho hành vi gian dối trong kinh doanh.
Cùng với đó, từng là biểu tượng của sự tử tế và trách nhiệm cộng đồng, Quang Linh Vlogs và Hằng Du Mục giờ trở thành ví dụ điển hình cho hậu quả của việc bán rẻ uy tín để đổi lấy lợi nhuận. Cái giá của sự chủ quan, thiếu hiểu biết, hay tệ hơn – cố tình làm ngơ trước đạo đức nghề nghiệp, là không hề nhỏ.
Truyền thông xã hội – truyền thông mới – khác với truyền thông truyền thống là chịu sự tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0). Xu thế toàn cầu hoá truyền thông đại chúng, với sự tác động của cuộc CMCN 4.0, vừa tạo ra cơ hội, vừa đặt ra nhiều thách thức đối với không chỉ những người làm truyền thông mà cả các nhà quản lý doanh nghiệp…Sự phát triển mạnh mẽ của internet và truyền thông đa phương tiện, sự tác động ngày càng sâu rộng của mạng xã hội, xu hướng hội tụ công nghệ đã ảnh hưởng trực tiếp, nhiều mặt và ngày càng phức tạp đến hoạt động truyền thông…Xu thế phổ biến của truyền thông mới là ứng dụng rộng rãi, triệt để ưu thế của công nghệ: Truyền thông số, tích hợp nhiều phương tiện và sử dụng nhiều kênh truyền thông (điện tử và truyền thống); khai thác triệt để mạng xã hội; “di động hóa” truyền thông; tương tác và trải nghiệm. Đặc biệt, nội dung do người dùng tạo ra, được chia sẻ, đồng sáng tạo, kết nối không giới hạn các cá nhân hoặc nhóm xã hội phải thật sự tĩnh táo, minh bạch…Nhìn nhận thị trường quảng cáo trực tuyến, nhất là hình thức livestream bán hàng hiện đang có sự thiếu minh bạch. Những người nỏi tiếng, có tầm ảnh hưởng, dễ dàng trở thành công cụ cho các doanh nghiệp bất chấp đạo đực kinh doanh, tận dụng và khai thác niềm tin của công chúng như một món hàng…
Hiện vụ việc vẫn đang được cơ quan Công an tiếp tục điều tra, làm rõ. Dưới góc độ pháp lý, việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với Quang Linh Vlogs, Hằng Du Mục và một số người khác cho thấy sự quyết liệt của cơ quan chức năng trong đấu tranh với gian lận thương mại, quảng cáo sai sự thật và lừa dối người tiêu dùng. Tuy nhiên, hành vi quảng cáo kẹo rau củ Kera với những thông tin thổi phồng công dụng như tương đương một đĩa rau, sạch tuyệt đối hay tốt cho sức khỏe… đã gây bức xúc dư luận xã hội.
Căn cứ theo quy định tại khoản 2 Điều 198 Bộ luật Hình sự năm 2015, thì mức án cao nhất có thể đối diện là 5 năm tù giam. Trong đó, người phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm: Có tổ chức; Có tính chất chuyên nghiệp; Dùng thủ đoạn xảo quyệt; Thu lợi bất chính 50 triệu đồng trở lên…Đối với trường hợp ông Nguyễn Phong – Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Asia life, mức án phạt tù cao nhất có thể đối diện là chung thân. Theo khoản 4 Điều 193 Bộ luật hình sự 2015 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 12/2017/QH14) phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 15 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân: Thu lợi bất chính 1.500.000.000 đồng trở lên; Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên; Làm chết 02 người trở lên; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên.
Tại buổi tham vấn pháp lý miễn phí bằng hình thức trực tuyến của Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật&Kinh tế hội nhập (IRLIE); Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) và Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam, một số độc giả và các doanh nghiệp nêu câu hỏi: Theo quy định của pháp luật, liệu Quang Linh Vlogs có được xem xét giảm nhẹ trách nhiệm hình sự khi đã làm thiện nguyện rất nhiều trong những năm qua hay không?
Hiện nay, cơ quan chức năng đang từng bước chấn chỉnh hoạt động livestream quảng cáo bán hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ xuất xứ tràn lan trên mạng xã hội của các KOC và KOL. Vụ việc trên là hồi chuông cảnh tỉnh với những người trẻ nổi tiếng như Quang Linh. Họ không chỉ là người truyền cảm hứng, mà còn là người dẫn dắt hành vi tiêu dùng của công chúng nhờ tầm ảnh hưởng của mình.Khi quảng bá hay kinh doanh bất kỳ sản phẩm nào, nhất là trong lĩnh vực nhạy cảm như thực phẩm, dược phẩm, KOL cần có trách nhiệm cao với chất lượng, nguồn gốc và tác động của sản phẩm. Một sai sót không chỉ gây hại cho người tiêu dùng, mà còn hủy hoại sự nghiệp lẫn hình ảnh tích lũy bấy lâu. Người nổi tiếng có thể có sức ảnh hưởng, nhưng không thể đứng ngoài pháp luật.
Danh tiếng không phải là “tấm khiên” bảo vệ trước những hậu quả hình sự. Ngược lại, sự nổi tiếng đôi khi lại khiến hành vi sai phạm để lại hậu quả xã hội nghiêm trọng hơn, khi niềm tin của công chúng bị phản bội. Trước đây, Quang Linh Vlogs là cái tên được mọi người biết đến với những công việc thiện nguyện, có nhiều hoạt động tích cực, giúp đỡ người dân Angola cải thiện đời sống, vật chất, tinh thần, là hình mẫu của nhiều người. Đồng thời, Quang Linh cũng thường xuyên cùng đội nhóm của mình tổ chức làm thiện nguyện, giúp đỡ bà con khó khăn ở các vùng cao, vùng xa xôi tại Việt Nam…
Theo quy định của pháp luật thì có nhiều tình tiết được quy định để có thể giảm nhẹ một phần trách nhiệm hình sự cho bị can, bị cáo trong đó có thể kể đến như: thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải; phạm tội lần đầu, thuộc trường hợp ít nghiêm trọng; tự nguyện bồi thường, khắc phục hậu quả; có thành tích xuất sắc trong học tập, lao động, công tác,…
Cụ thể, các trường hợp giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định tại Điều 51 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017. Theo đó, các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự: Người phạm tội đã ngăn chặn hoặc làm giảm bớt tác hại của tội phạm; Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả; Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng; Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết; Phạm tội trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội; Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra; Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra; Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn; Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng; Phạm tội vì bị người khác đe dọa hoặc cưỡng bức; Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra; Phạm tội do lạc hậu; Người phạm tội là phụ nữ có thai; Người phạm tội là người đủ 70 tuổi trở lên; Người phạm tội là người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng; Người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình; Người phạm tội tự thú; Người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải; Người phạm tội tích cực hợp tác với cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện tội phạm hoặc trong quá trình giải quyết vụ án; Người phạm tội đã lập công chuộc tội; Người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác; Người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ.
Cùng với đó, Bộ luật Hình sự cũng quy định khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án. Các tình tiết giảm nhẹ đã được Bộ luật này quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung thì không được coi là tình tiết giảm nhẹ trong khi quyết định hình phạt. Do đó, theo quy định của pháp luật thì người phạm tội có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác thì được coi là tình tiết giảm nhẹ một phần trách nhiệm hình sự. Theo hướng dẫn của Hội đồng Thẩm phán trước đây thì được coi là thành tích xuất sắc như sau: “Người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác là người được tặng thưởng huân chương, huy chương, bằng khen, bằng lao động sáng tạo hoặc có sáng chế phát minh có giá trị lớn hoặc nhiều năm được công nhận là chiến sĩ thi đua…”. Songsong đó, quy định của pháp luật, khi quyết định hình phạt Tòa án sẽ căn cứ vào các quy định của Bộ luật Hình sự, căn cứ vào tính chất, mức độ của hành vi phạm tội, căn cứ vào nhân thân của người phạm tội và các tình tiết tăng nặng, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
Nhiều người nổi tiếng có tầm ảnh hưởng lớn nhưng không chuyên môn sâu về các lĩnh vực họ lên tiếng. Họ quảng cáo sản phẩm, người hâm mộ có xu hướng tin tưởng tuyệt đối mà không kiểm chứng, dẫn đến hiệu ứng đám đông và lan truyền thông tin thiếu chính xác. Thực tế, không ít người trẻ đặt niềm tin mù quáng vào thần tượng của họ. Thần tượng, là người nổi tiếng, là KOL, KOC như Quang Linh, Hằng Du Mục liên quan vụ việc viên kẹo rau Kera khiến người tiêu dùng tin tưởng tuyệt đối, thậm chí đến mức mất đi sự tỉnh táo và khách quan. Họ xem lời nói của những người có sức ảnh hưởng trên cộng đồng, mạng xã hội là “chân lý” và tin tuyệt đối bằng mọi giá, bất chấp đúng sai.
Những vụ việc gần đây đã cho thấy không phải người nổi tiếng nào cũng có những am tường hiểu biết đa lĩnh vực, đặc biệt là pháp luật, và người nổi tiếng không phải nói gì cũng đúng. Vì lẻ đó, người tiêu dùng cần biết chọn lọc thông tin, giữ vững lập trường và luôn đặt lý trí lên trên cảm xúc.
Tin rằng, đây còn là bài học đắt giá cho những người có ảnh hưởng trong xã hội khi tham gia quảng cáo phân phối sản phẩm. Những người nổi tiếng cần phải tìm hiểu rõ nguồn gốc và chất lượng sản phẩm để không gây thiệt hại cho khách hàng không mất uy tín bản thân và đặc biệt không vi phạm pháp luật. Thông qua vụ việc Quang Linh và Hằng Du Mục mong rằng, cơ quan có thẩm quyền xử lý nghiêm minh các công ty, cá nhân vi phạm để bảo đảm vệ quyền lợi người tiêu dùng…
Viện trưởng Viện IMRIC, TS. Hồ Minh Sơn – Giám đốc Trung tâm tư vấn pháp luật Toàn Tâm
