Theo tìm hiểu của Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC), Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập (IRLIE), Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại cho thấy, năm 2024, kim ngạch thương mại song phương giữa Việt Nam và Liên bang Nga đạt 4,59 tỷ USD, tăng 26,4% so với năm 2023. Xuất khẩu đạt 2,34 tỷ USD, tăng 34,5%; nhập khẩu đạt 2,25 tỷ USD, tăng 19%. Thặng dư thương mại với Liên bang Nga đạt khoảng 90,3 triệu USD. Kết quả này cho thấy sự phục hồi mạnh mẽ trong thương mại giữa hai nước dù còn nhiều khó khăn trong vận tải, thanh toán…
Đoàn công tác Viện IMRIC, Viện IRLIE và Tạp chí DN và TTVN, Tạp chí điện tử Việt Nam Hương Sắc thăm và làm việc với BLĐ chợ Sadovod tại Liên bang Nga năm 2024
Cụ thể, nhiều nhóm hàng xuất khẩu tiếp tục duy trì mức tăng trưởng cao trong năm 2024 như: Hàng thủy sản đạt 231,4 triệu USD (tăng gần 70% so với năm 2023); gạo đạt 7,8 triệu USD (tăng 134% về giá trị và 112% về khối lượng); bánh kẹo và các sản phẩm từ ngũ cốc đạt 34,6 triệu USD (tăng 126%); hàng dệt may đạt 762,5 triệu USD (tăng 55,6%); gỗ và sản phẩm gỗ gần 5 triệu USD (tăng 42,6%); máy móc, thiết bị, dụng cụ phụ tùng khác đạt hơn 240 triệu USD (tăng 44,6%); sắt thép các loại đạt 1,2 triệu USD (tăng 144% về giá trị và 203% về khối lượng).
Điển hình, một số mặt hàng tăng trưởng cao do thị trường tăng giá như hạt tiêu đạt 33,3 triệu USD (tăng 72,5% về giá trị, tăng 10,7% về khối lượng), cà phê đạt 306,2 triệu USD (tăng 25% về giá trị, giảm 23% về khối lượng), cao su đạt 45,4 triệu USD (tăng 45,1% về giá trị, tăng 17,5% về khối lượng). Trong đó, xuất khẩu mặt hàng giày dép các loại năm 2024 đạt 15,4 triệu USD (giảm 25,4%); sản phẩm gốm sứ đạt 1,26 triệu USD (giảm 31,1%); sản phẩm từ cao su đạt 7,6 triệu USD (giảm 28,6%), máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện đạt 18,5 triệu USD (giảm 36,3%).
Đoàn công tác Viện IMRIC, Viện IRLIE và Tạp chí DN và TTVN, Tạp chí điện tử Việt Nam Hương Sắc làm tìm hiểu thị trường, làm nhịp cầu nối xúc tiến giao thương với các tỷ phú Nga
Tương tự, Việt Nam nhập khẩu nhiều từ Nga các sản phẩm phục vụ sản xuất, đặc biệt duy trì đà tăng trưởng cao liên tục trong nhiều tháng liền như mặt hàng phân bón đạt 228,6 triệu USD (tăng 73% về giá trị và 89,7% về khối lượng); than các loại đạt 913,2 triệu USD (tăng 7,7% về giá trị và 23,4% về khối lượng); hóa chất đạt 102 triệu USD (tăng 93,4%); giấy các loại đạt 12,4 triệu USD (tăng 103%).
Trong khi đó, một số mặt hàng nhập khẩu tăng trưởng đột biến so với 2023 như lúa mì đạt 139,3 triệu USD (tăng 149%); sản phẩm khác từ dầu mỏ đạt 13,1 triệu USD (tăng 379%); linh kiện, phụ tùng ô tô đạt 21,3 triệu USD (tăng 125%); phương tiện vận tải khác và phụ tùng đạt 11,1 triệu USD (tăng 127%). Đặc biệt, nhập khẩu xăng dầu các loại trong năm 2024 đạt hơn 345 ngàn USD, tăng gần 15 lần so với tổng giá trị và gấp hơn 20 lần về khối lượng nhập khẩu trong năm 2023.
Có thể thấy, sắt thép các loại đạt 564 ngàn USD (giảm 45,2%); sản phẩm từ sắt thép đạt 28,7 triệu USD (giảm 34,1%); dây điện, dây cáp điện, đạt 437 ngàn USD (giảm 43%); ô tô nguyên chiếc các loại đạt 16,4 triệu USD (giảm 42,8%); chất dẻo nguyên liệu đạt 100,9 triệu USD (giảm 5%); cao su đạt 32,1 triệu USD (giảm 6,5%) so với năm 2023.
Tuy nhiên, thương mại Việt Nam và Liên bang Nga mới chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng kim ngạch ngoại thương của mỗi nước, với khoảng 0,6% đối với Việt Nam và 0,8% đối với Nga. Bộ Công Thương cho biết năm 2025 cần đẩy mạnh trao đổi thương mại hai bên lên mức cao hơn. Các doanh nghiệp Việt Nam cần tận dụng những cơ hội từ các Hiệp định Thương mại Tự do mà Việt Nam đã ký kết, đặc biệt là Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – Liên minh Kinh tế Á-Âu (Hiệp định Việt Nam – EAEU FTA), trong đó Nga là thành viên chủ chốt.
Hiệp định Việt Nam – EAEU FTA có hiệu lực từ tháng 10/2016, đến nay nhiều dòng thuế được cắt, giảm nhưng tỷ lệ tận dụng chứng nhận xuất xứ (form EAV) của các doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu sang Nga hiện chưa được khai thác hết. Theo Bộ Công Thương khuyến nghị, để mở rộng thị trường Nga, doanh nghiệp cần tận dụng lộ trình cắt giảm thuế quan của Hiệp định, đặc biệt với các nhóm sản phẩm Việt Nam có lợi thế cạnh tranh như cà phê, trái cây, chè, hạt tiêu…
Đoàn công tác Viện IMRIC, Viện IRLIE và Tạp chí DN và TTVN, Tạp chí điện tử Việt Nam Hương Sắc viếng, dâng hương tượng đài Bác Hồ tại Liên bang Nga
Cùng với đó, cần thiết lập sự tương tác tích cực hơn giữa các doanh nghiệp hai bên, bao gồm việc tổ chức trao đổi thường xuyên các diễn đàn doanh nghiệp, tham gia các hội chợ, triển lãm. Mặt khác, mở văn phòng đại diện, thành lập doanh nghiệp, nghiên cứu rõ hơn về thói quen tiêu dùng của người dân Nga, từ đó có chiến lược kinh doanh phù hợp và hiệu quả hơn.
Bên cạnh đó, việc xuất khẩu sang Liên bang Nga năm 2024, điểm nổi bật là kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng do khối doanh nghiệp trong nước sản xuất chiếm tỷ trọng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Nga. Trước đây, kim ngạch các mặt hàng do khối FDI sản xuất như điện thoại di động, máy tính, hàng điện tử… chiếm tỷ trọng lớn (khoảng 70%) trong kim ngạch xuất khẩu của nước ta sang Liên bang Nga.
Năm 2024 đóng góp chủ yếu là mặt hàng may mặc, nông sản, thủy sản…Trong đó, dệt may là nhóm hàng có kim ngạch lớn nhất trong xuất khẩu sang Liên bang Nga, tiếp theo là các mặt hàng cà phê; máy móc, thiết bị, phụ tùng khác; thủy sản…Việt Nam và Liên bang Nga có cơ cấu hàng hóa mang tính bổ sung cho nhau: Nga có nhu cầu nhập khẩu từ Việt Nam các sản phẩm nông sản, thực phẩm, hàng dệt may, thiết bị máy móc… Trong khi đó, Việt Nam cần nhập từ Nga chủ yếu là các mặt hàng phục vụ sản xuất như than đá, phân bón, sản phẩm hóa chất, lúa mỳ, thịt, thiết bị máy móc…
Qua đó, tăng trưởng khá cao trong năm 2024 nhưng kim ngạch thương mại Việt Nam-Liên bang Nga năm 2024 vẫn còn thấp hơn mức 5,5 tỷ USD đạt được vào năm 2021 và chiếm tỷ trọng rất khiêm tốn trong tổng kim ngạch ngoại thương của cả hai nước (chiếm 0,6% của Việt Nam và khoảng 0,8% của Nga). Hiện nay, các khó khăn gây trở ngại lớn cho thương mại song phương trong thời gian gần đây như vận tải, thanh toán, việc đi lại của thương nhân đã và đang được tích cực tháo gỡ.
Hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam sang Nga có thể sử dụng tuyến vận tải biển trực tiếp Vladivostok-Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh với thời gian vận chuyển khoảng 8-11 ngày; hoặc tuyến đường sắt liên vận quốc tế từ Việt Nam qua Trung Quốc, Kazakhstan rồi tới Moskva với thời gian khoảng 35-40 ngày.
Đối với việc thanh toán, các doanh nghiệp Việt Nam và Liên bang Nga có thể sử dụng đồng rúp và tiền đồng Việt Nam để thanh toán trong thương mại song phương khá thuận lợi. Việc Liên bang Nga cấp visa điện tử với thời hạn lưu trú tại Nga 15 ngày cho công dân Việt Nam cũng tạo thuận lợi cho việc đi lại của các thương nhân.
Song song đó, Việt Nam và Liên minh Kinh tế Á-Âu, mà Nga là thành viên, đã ký Hiệp định thương mại tự do vào năm 2015. Hiệp định này đã có hiệu lực từ tháng 10/2016. Đến nay, phần lớn các mặt hàng xuất nhập khẩu giữa hai nước được hưởng mức thuế nhập khẩu 0% hoặc ở mức rất thấp. Các doanh nghiệp hai nước cần tích cực sử dụng những điều kiện thuận lợi mà Hiệp định mang lại để thúc đẩy thương mại, đầu tư song phương.
Các thuận lợi trên cùng những thành công trong năm 2024 và đặc biệt là các kết quả đạt được trong chuyến thăm chính thức Việt Nam từ ngày 14 đến 15/01/2025 của Thủ tướng Nga Mkhail Mishustin sẽ thúc đẩy mạnh mẽ, nâng tầm hợp tác kinh tế-thương mại giữa hai nước trong năm 2025 và các năm tới. Liên bang Nga là thị trường truyền thống của nhiều mặt hàng của Việt Nam như cà phê, chè, hạt điều, hạt tiêu, thủy sản, dệt may… Trong những năm gần đây, ngày càng nhiều các mặt hàng, sản phẩm Việt Nam trong lĩnh vực thực phẩm, đồ uống, hàng may mặc có mặt tại các chuỗi siêu thị, các trung tâm thương mại… tại nhiều địa phương của Liên bang Nga.
Để xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Nga một cách ổn định, tránh xảy ra tranh chấp liên quan tới chất lượng, các doanh nghiệp Việt Nam cần nghiên cứu kỹ, bảo đảm tuân thủ đúng các quy định của nước sở tại về chất lượng, bao bì, nhãn mác… đối với các sản phẩm của mình. Cần đăng ký bảo hộ thương hiệu, nhãn hiệu tại Nga để bảo vệ thương hiệu tránh xảy ra các rủi ro pháp lý trong quá trình kinh doanh tại thị trường.
Đối với các doanh nghiệp lớn, có kinh nghiệm làm ăn tại thị trường Nga, có sản phẩm với lợi thế cạnh tranh của Việt Nam như cà phê, trái cây, chè, hạt tiêu… nên xem xét tận dụng các ưu đãi của Hiệp định thương mại tự do với Liên minh Kinh tế Á-Âu, cũng như các ưu đãi đầu tư của Liên bang Nga để đầu tư sản xuất tại thị trường.
Liên bang Nga là thị trường lớn, đa dạng và nhiều cạnh tranh, và là cửa ngõ để hàng hóa Việt Nam tiến vào thị trường các nước Cộng đồng các quốc gia độc lập, Liên minh kinh tế Á-Âu. Để đứng vững và phát triển thị phần cho sản phẩm của mình tại đây, doanh nghiệp cần phải thiết lập chiến lược phát triển thương hiệu một cách bài bản và có kế hoạch triển khai cụ thể.
Đoàn công tác Viện IMRIC, Viện IRLIE và Tạp chí DN và TTVN, Tạp chí điện tử Việt Nam Hương Sắc thăm cộng đồng doanh nghiệp Việt tại Liên bang Nga
Các doanh nghiệp cần thường xuyên thực hiện các hoạt động xúc tiến thương mại, tham gia hội chợ, triển lãm, cần mạnh dạn mở văn phòng đại diện hoặc thành lập công ty tại Liên bang Nga, cử cán bộ sang làm việc tại Nga để thường xuyên cập nhật tình hình, xu hướng thị trường cũng như thói quen mua sắm, tiêu dùng của người dân, nhằm có được sự hiểu biết sâu về thị trường bản địa, phục vụ cho việc phát triển kinh doanh tại Liên bang Nga.
TS. Hồ Minh Sơn
